Andrzej Grabowski: Najtrudniej jest zagrać kretyna

]( http://media.wp.pl/kat,38214,magazyn.html ) Aktorem zostałem z głupoty i totalnego braku zainteresowań. Z Andrzejem Grabowskim rozmawia Przemysław Szubartowicz.

Jak do każdego innego zawodu, czyli normalny. Praca, to wszystko.

Nie. Nigdy nie traktowałem siebie w tym zawodzie jako kogoś, kto niesie posłannictwo i kto mówi ludziom, jak mają żyć lub postępować. Zwłaszcza że na scenie i przed kamerą nie mówię swoimi słowami, tylko cudzymi. Znam jednak wielu kolegów, którzy by się obrazili, gdyby im ktoś powiedział, że są aktorami tylko dla pieniędzy.

I dla pieniędzy, i dla przyjemności. Aktorstwo daje mi osobistą satysfakcję. Owszem, doświadczyłem w tym zawodzie sporo męki i bólu, ale to nie jest nic nadzwyczajnego. Aktor wystawia się na ocenę publiczności, w pewnym sensie codziennie zdaje egzamin. Jeżeli jednak człowiek jest mocny psychicznie, a w tym zawodzie musi taki być, może się do tego przyzwyczaić. Jeżeli ktoś mi powie: jest pan słabym aktorem, to ja nie mogę się bronić tak jak matematyk, który łatwo może udowodnić że dwa plus dwa jest cztery, a nie trzy. A ja dla jednego jestem dobry, dla drugiego okropny.

– Ach, mój ukochany... – On twierdzi, że show-biznes, seriale, teleturnieje, cała popkultura to maszyna do robienia ludziom wody z mózgu i kasy przez szefów wielkich korporacji medialnych; że kultura wróciła do kiczu dwudziestolecia międzywojennego; że generalnie jest dno. Co pan na to?

Szkoda, że najpierw nie porozmawiał pan ze mną, bo podsunąłbym panu kilka pytań do Majchrzaka.

Zapytałbym go, dlaczego we wczesnych latach 70. grał w dobranockach dla dorosłych. Występował wtedy w pończoszkach i fikał nóżkami. To było posłannictwo? Kultura wysoka? Był wtedy Wilkenriedem narodów, a jego imię było Czterdzieści Cztery? Nie, on robił to dla pieniędzy. Dlatego niech nie pieprzy teraz głupot. Oczywiście, on może mieć poglądy na sztukę i show-biznes, jakie chce, ale niech pozwala innym ludziom być takimi, jakimi chcą być.

Pamiętam, jak kilka lat temu w Międzyzdrojach Krzysztof Majchrzak zaatakował Czarka Pazurę, który jest……bardzo dobrym aktorem. Pytał, jaką Pazura wybiera karierę: czy chce być aktorem, czy tylko wygłupiać się na estradzie. A to jest jego sprawa, co chce robić. Podobnie jak sprawą Majchrzaka jest to, czy resztę życia poświęci na ratowanie teatrów polskich i międzynarodowych, a także kina. To jest postawa w stylu: ja wiem. On być może wie, co jest dobre. Ja nie wiem. Krzysiu, nie gniewaj się na mnie, ale gdybym tego nie powiedział, byłbym hipokrytą.

Wie pan, wszystko zależy właśnie do tego, co kto uważa za złe i dlaczego. Co złego jest w rozrywce? Przecież ona nie istnieje przeciwko wielkiej sztuce i kulturze, lecz obok niej. Jurek Kryszak, świetny aktor, z którym kończyłem szkołę teatralną, powiedział: pieprzę teatr, mnie interesuje kabaret, wolę robić pieniądze, raz się żyje. I za co go potępiać? Że robi to, co chce, i do tego świetnie? Majchrzak jest świetnym aktorem. Jego problemem jest to, że wydaje mu się, że jego prawda powinna obowiązywać wszystkich. A ja pamiętam, jak po trzecim roku szkoły teatralnej chałturzyłem z Majchrzakiem w kręconych wówczas „Nocach i dniach”. Jeździliśmy konno po to, żeby zarobić pieniądze. Po prostu. Jestem zdania, że tylko krystaliczne postacie mają prawo do wypowiadania sądów absolutnych. Ani Majchrzak, ani ja krystaliczni nie jesteśmy. Ale pytał pan, czy nie dostrzegam kiczu...

Widzi pan, kiedy pojawiły się pierwsze filmy Chaplina, krytyka ogłosiła, że jest to rozrywka dla analfabetów. A dziś piszemy na ten temat prace doktorskie i panuje powszechna opinia, że to było wielkie kino o ponadczasowym znaczeniu. O „Rejsie” Piwowskiego krytyka pisała, że jest to wytwór pijanego umysłu. Do filmów Barei przylgnęło pejoratywne określenie bareizm, które miało być synonimem najgorszego gustu. A było to w czasach, gdy triumfy święciło kino moralnego niepokoju, o którym dziś prawie się nie pamięta, tymczasem „Miś” jest teraz filmem kultowym. Niedawno czytałem artykuł, z którego wynika, że to „Kiepscy” będą obrazem przełomu wieków w Polsce.

No jak to jaki? W najgorszym guście. Przecież o tym są właśnie „Kiepscy”, którzy są krytyką tych czasów, a nie peanem na ich cześć. Tylko ci, którzy nie widzą w tym kpiny, mogą sądzić, że to kiczowaty serial w najgorszym guście. To parodia parodii, można by powiedzieć, sięgająca nie tylko do naszych czasów. Polskie przywary, których reprezentantami są Ferdek, Waluś i ich sąsiedzi, znamy od sarmatyzmu. Oni uosabiają najgorsze wady polskiego społeczeństwa, nie tylko współczesnego: warcholstwo, pijaństwo, ksenofobię. Jest to opowiedziane językiem najgłupszym, jaki tylko można wymyślić. Ale zapewniam pana, że aby stworzyć najbardziej głupi odcinek, trzeba się solidnie napracować.

Najtrudniej na świecie. Naprawdę. O wiele łatwiej gra mi się Gebelsa w „Pittbullu” niż niektóre odcinki „Kiepskich”. Inna rzecz, że „Kiepscy” mają bardzo różną widownię. Widzowie niewykształceni śmieją się, gdy kopię Paździocha w dupę, a inni…… widzą w tym nabijanie się z polskich wad. A że my używamy takich, a nie innych środków? Gorzej by było, gdybyśmy puszczali do publiczności oko, że my tu tylko udajemy takich głupków, ale tak naprawdę to jesteśmy magistrami sztuki z dyplomami. To się samo musi bronić.

Moim zdaniem, tak. Po pierwszej emisji „Kiepskich” zadzwoniła do mnie Iza Cywińska i powiedziała: Andrzej, bój się Boga, w jakim ty gównie grasz, co Ty robisz? To jej powiedziałem: to daj mi coś innego, bardzo chętnie zagram; zresztą grałem wcześniej w „Bożej podszewce”. Na początku wcale nie byłem zadowolony z tego, że zacząłem grać w „Kiepskich”, nie wiedziałem, w co to się przerodzi. Spotkałem Izę przed rokiem i usłyszałem: Andrzej, zaczęłam oglądać „Kiepskich”, to jest najlepszy polski serial, nie każdy odcinek jest dobry, ale jak się trafi dobry, to się śmieję, bo to jest coś w rodzaju Gombrowicza. „Trans-Atlantyk” napisany jest jak gawęda szlachecka, śmiejemy się z Barona, Ciumkały i Pyckala, ale zarazem chce nam się płakać. „Bożą podszewkę” też kiedyś odsądzano od czci i wiary, powstawały komitety protestacyjne, że to antynarodowy i antykatolicki serial. Po sześciu czy siedmiu latach, gdy była kolejna emisja w telewizji, jedna z przewodniczących któregoś ówczesnego komitetu, zresztą sąsiadka
Cywińskiej, podeszła do jej męża, Janusza Michałowskiego, i stwierdziła: Ma pan bardzo inteligentną żonę, bo wszystko zmieniła w „Bożej podszewce” i teraz jest dobrze. A przecież niczego nie zmieniła. To widzowi coś się zmieniło. Jak czasem oglądam „Kiepskich”, a robię to rzadko, bo nie lubię siebie oglądać na ekranie, płakać mi się chce nad tym narodem, że on taki jest.

Nie wiem dlaczego. Ale wiem, że „Kiepscy” nie byliby tak kochani, gdyby nie pokazywali naszych prawdziwych wad. To nie jest tak, że widz rozpoznaje tam siebie, ale swojego sąsiada. Kiedyś dawałem autograf człowiekowi, a on do mnie: Dziękuję, bardzo się cieszę, że wreszcie spotkałem większego idiotę od siebie. Wzburzyłem się trochę, ale potem doszedłem do wniosku, że on mi powiedział komplement. Na początku wcale mi się nie podobało, że gram w tym serialu, to było dziesięć lat temu, a ja nie byłem wówczas aktorem rozpoznawalnym, ale z czegoś trzeba było żyć. Nakręciliśmy trzy odcinki sygnalne i tylko jeden mi się spodobał. Opowiadał o tym, jak na ścianie pojawiły się Matka Boska Kiepska i Matka Boska Paździochowa, do których modliły się dwie wrogie grupy. Jedni mówili, że ich Matka Boska jest lepsza, a drudzy, że ich.

A no widzi pan, tak jest. Były i inne nawiązania, na przykład do kwestii pojawiających się nagle właścicieli kamienic, którzy zaprowadzają nowe porządki ku zgrozie dotychczasowych lokatorów. W którymś odcinku ja byłem właścicielem korytarza, Paździoch klozetu, a Boczek klatki schodowej. „Kiepscy” to naprawdę nie jest bezrefleksyjny serial o bandzie idiotów, byle tylko było wesoło.

Gdybym powiedział, że źle się czuję w Polsce, postawiłbym się w sytuacji Krzysztofa Majchrzaka. Uważam, że wiele jest tu rzeczy beznadziejnych, niedobrych, kompromitujących, ale widzę też sporo dobrego. Już choćby to, że…… nie mamy wicepremiera Leppera, należy traktować w kategoriach szczęścia. Poza tym, wie pan, jaki ja mam wybór? Pojadę jako polski aktor do Hollywood?

I będę w przedstawieniach brutalistów latał goły po scenie? Albo siedział w zaszczanej piwnicy, gwałcił córkę, a moja żona będzie się puszczała z sąsiadem? Można i tak...

Owszem, nie tylko, ale jest go dużo. Za dużo jak dla mnie. Nie jestem zwolennikiem takiego teatru, nie po drodze mi z nim. Nie mogę jednak dziś powiedzieć, że za dwa lata nie pokocham brutalistów, bo może pojawią się jeszcze więksi brutaliści, a tamci staną się ostoją tradycyjnego teatru. Zresztą, wie pan, co to w ogóle za opowieści niektórych aktorów: wracam do teatru, by bronić wielkiej sztuki i penetrować głębię ludzkiej egzystencji. Gówno będą penetrować, bo będą grać to, co im dadzą do zagrania. Przyjdzie aktor Starego Teatru, przeczyta na tablicy, że gra w „Grubych rybach” Bałuckiego, to co on tam będzie penetrować? Aktor nie kształtuje repertuaru teatralnego, tylko występuje na scenie. Jego zadanie jest takie, by robił to jak najlepiej. Grałem w tylu niewypałach teatralnych pod wielkimi reżyserami, w jakichś żenujących spektaklach, które aspirowały do miana wielkiej sztuki. Potem grałem w „Kiepskich”, produkcji z założenia niskich lotów artystycznych, a okazało się po dziesięciu latach, że to wielki
sukces, nie tylko komercyjny.

We mnie nie rodziła się żadna taka decyzja. Aktorem zostałem z głupoty i totalnego braku zainteresowań. Wychowywałem się w Alwerni, małej miejscowości pod Krakowem. Miałem 17 lat, zdawałem maturę, a był rok 1969, więc o dostępie do świata mogłem tylko marzyć. W Alwerni był jeden aptekarz, jeden ksiądz gwardian, jedna kierowniczka banku, którą była moja mama, jeden kierownik szkoły, jedna pani doktor... Wszystko w pojedynczych egzemplarzach. Ci ludzie byli moim światem, więc mogłem albo robić to, co oni, albo to, co moi bracia. Jeden skończył geologię, a drugi był w szkole teatralnej. Któregoś razu pojechałem do Mikołaja i bardzo mi się ta szkoła spodobała. Dziewczyny mi się spodobały, akademik, życie tych studentów. No to wybrałem aktorstwo. Ale nie ze względu na to, że kochałem sztukę, bo pierwszy wiersz mówiłem na egzaminie do szkoły teatralnej i bardzo się tego wstydziłem. Tak zostałem aktorem. I jestem nim do dziś, bo nic innego nie umiem robić.

Kiedyś, gdy byłem na Śląsku, zaproszono mnie do jakiejś biblioteki na spotkanie z publicznością. Nie lubię takich spotkań, w ogóle nie lubię udzielać wywiadów, dawać autografów, pozować do zdjęć, bo uważam, że to jest wszystko pieprzenie w bambus. No, ale jak zaprosili, to pójdę – pomyślałem sobie – przyjdą pewnie ze cztery emerytki, opowiem im o „Bożej podszewce”, o tym, że urodziłem się w 1952 r., a szkołę teatralną ukończyłem w ‘74, że grałem w teatrze w Tarnowie, że wyrzucili mnie ze Starego Teatru, a potem byli „Kiepscy” – i na tym po 20 minutach się skończy. Są pytania? Są: ile pan zarabia? Lepiej od pani. No to dziękuję, do widzenia. A tu się okazało, że przyszły dzikie tłumy, takie jak kiedyś na Kosińskiego do Teatru Stu, gdy trzeba było głośniki wystawiać na zewnątrz. Szok. Spotkanie trwało ze trzy godziny, cały czas gadałem i chyba przez to gadanie dowiedziałem się o sobie, że grzeszyłem pychą i ignorancją.