Telewizja w przedwojennej Polsce. Pierwszy telewizor kosztował krocie

Przyjęło się uważać, że początek telewizji w Polsce to rok 1952. Właśnie wtedy powstało doświadczalne studio telewizyjne, które 25 października wyemitowało pierwszy półgodziny program. Ale pierwszy tylko "za komuny". Własną telewizję miała już II Rzeczpospolita.

Zestaw telewizora (na szczycie) i radia produkcji Telefunkena, fot. 1933
Zestaw telewizora (na szczycie) i radia produkcji Telefunkena, fot. 1933
Źródło zdjęć: © Licencjodawca

Już w 1929 roku inż. Stefan Manczarski opatentował "sposób telewizyjnego przesyłania obrazów za pośrednictwem drutu i radia (patent nr 11084)". Nie był to czysto teoretyczny projekt. Inżynier skonstruował nadajnik oraz odbiornik telewizyjny. Przekątna ekranu miała co prawda zaledwie kilka centymetrów, a obraz był mało wyraźny, ale od czegoś trzeba było zacząć.

Mały ekran, słaby obraz

Pomysłem zainteresowało się Ministerstwo Poczt i Telegrafów (MPiT) i odkupiło patent. Urządzenie zaprezentowano następnie podczas Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w pawilonie MPiT, w dniach 16-25 maja 1929 roku.

Kolejnym krokiem były próby przeprowadzone dwa lata później w Katowicach. W tamtejszym ośrodku Polskiego Radia Edward Twardow oraz Fryderyk Dyrna skonstruowali urządzenia do przesyłania sygnału telewizyjnego.

Także tym razem jakość obrazu pozostawiała sporo do życzenia. Na domiar złego, w dobie szalejącego wielkiego kryzysu, nie znaleźli się sponsorzy gotowi wyłożyć gotówkę na prowadzenie dalszych badań. Projekt odłożono do szuflady.

Drugie podejście

Przełom nastąpił dopiero w 1935 roku, kiedy to w warszawskim Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym powstał Dział Telewizji. Na jego czele stanął inż. Lesław Kędzierski.

Dzięki przeprowadzonym testom, w 1936 roku przystąpiono do budowy urządzenia umożliwiającego nadawanie filmów kinematograficznych. Miało ono zostać wykorzystane w Eksperymentalnej Stacji Telewizyjnej.

Również Polskie Radio nie próżnowało. W 1937 roku została powołana komórka telewizyjna, którą kierował mgr inż. Władysław Cetner. Jedno z jej zadań polegało na skonstruowaniu nadajników obrazu i dźwięku dla mającej powstać w stolicy stacji telewizyjnej.

"Wieżyczka pierwszej w Polsce stacji telewizyjnej"

Teraz przyszedł czas na budowę anteny nadawczej. Miała ona znaleźć się na szczycie warszawskiego budynku Towarzystwa Ubezpieczeniowego Prudential. "Dziennik Poranny" z 8 czerwca 1938 roku relacjonował:

Na dachu najwyższego 17-piętrowego [17-kondygnacyjnego, pięter było 16 – przyp. RK] drapacza chmur w Warszawie, na placu Napoleona pracują robotnicy od paru tygodni nad wznoszeniem stalowej konstrukcji masztowej. Będzie to 28-metrowa wieżyczka pierwszej w Polsce stacji telewizyjnej Polskiego Radia.
Sala telewizyjna jest już całkowicie zmontowana na szczytowym piętrze gmachu. Aparaturę nadawcza już wypróbowano. Tak, że stacja telewizyjna może ruszyć w każdej chwili. Wobec tego jednak, że nie wykończono jeszcze studia telewizyjnego i samego odbiornika, sprawa uruchomienia stacji odwleka się (…).

Tele-superheterodyna z okiem elektrycznym

Istotnie, na pierwszą transmisję przyszło poczekać kilka miesięcy. Nastąpiła ona 5 października 1938 roku, a w jej trakcie wyemitowano film "Barbara Radziwiłłówna" oraz krótki występ Mieczysława Fogga. Zasięg sygnału telewizyjnego wynosił około 20 kilometrów.

Program miał charakter jedynie testowy, zresztą w tym czasie w Warszawie zapewne nikt nie dysponował prywatnym odbiornikiem telewizyjnym. Nie ma się zresztą czemu dziwić, bowiem tele-superheterodyna z okiem elektrycznym (tak wtedy nazywano telewizor), kosztowała w 1938 roku ok. 5 tysięcy złotych.

Dla porównania miesięczne pobory kapitana Wojska Polskiego, utrzymującego rodzinę (pensja podstawa) wynosiły 400 złotych, a ślusarz albo cieśla zarabiał około 100-150 złotych.

Za 5 tysięcy złotych można było kupić mało używanego Polskiego Fiata 508, a dokładając kolejne dwa i pół tysiąca nowego Chevroleta 1938.

Pierwsza oficjalna emisja

Zanim jednak ktokolwiek mógłby zacząć rozważać wydanie fortuny na tele-superheterodynę z okiem elektrycznym, należało uruchomić stały program.

Pierwsza oficjalna emisja miała miejsce 26 sierpnia 1939 roku podczas otwarcia drugiej Dorocznej Wystawy Radiowej.

Jak stwierdza w swym artykule Zapomniany jubileusz TVP Przemysław Semczuk:

Pokazano w nim występ aktorki Ireny Zaleskiej i film propagandowy Polskiego Radia, przygotowany specjalnie na tę okazję.
Można go było oglądać jeszcze w trzech miejscach: w siedzibie Polskiego Radia przy ul. Zielnej, Państwowym Instytucie Telekomunikacyjnym przy ul. Ratuszowej 11 i Urzędzie Telekomunikacyjnym przy Poznańskiej. Dzięki temu nadawana audycja zyskała charakter publiczny.

Planowano, że regularne programy ruszą w 1940 roku. Z powodu wybuchu wojny tak się rzecz jasna nie stało. Budynek Prudentialu i maszt antenowy na jego czubku miały natomiast odegrać ważną rolę podczas powstania warszawskiego. To właśnie tam zawisła 1 sierpnia biało-czerwona flaga, widoczna nawet z odległych części miasta.

Rafał Kuzak: Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

W 52. odcinku podcastu "Clickbait" rozwiązujemy "Problem trzech ciał" Netfliksa, zachwycamy się "Szogunem" na Disney+ i wspominamy najlepsze seriale 2023 roku nagrodzone na gali Top Seriale 2024. Znajdź nas na Spotify, Apple Podcasts, YouTube, w Audiotece czy Open FM. Możesz też posłuchać poniżej:

Wybrane dla Ciebie
Komentarze (5)